“Сен бўлмаганингда, мен коинотни яратмаган бўлардим”. * * * Халқ орасида машҳур ҳадислардан бири бўлган бу ҳадиснинг мавзуъ – тўқима эканлиги борасида олимлар орасидаги фикр ва қарашлар бир хилдир. Имом Соғоний “ал-Аҳаадийсул мавзууъа” номли китобида (7 саҳифа) “Бу тўқима ҳадис” деган. Алиййул Қорий “ал-Асроорул марфууъа” китобида (288 саҳифа №385 ҳадис) Имом Соғонийнинг бу ифодасини айнан, худди ўзидек нақл қилган ва бу тўқима ҳадис ҳақида “Фақат маъноси тўғри” деган. Имом ибн Асокир бу ҳадисни ўхшаш бир ифода билан марфууъ тарзда ривоят қилган. Ибн Асокир нақл қилган бу ривоятни Ибнул Жавзий “ал-Мавзууъатул кубро”да (1/288): “Бу ҳадис ҳеч шубҳасиз тўқима ҳадисдир. Санадида мажҳул ва заиф ровийлар мавжуд”, деб рад этган ва ҳадиснинг санадидаги ровийлар ҳақидаги муҳаддис имомларнинг қарашларини нақл қилган. Бу ровийлар орасида ўрин олган Йаҳйо ал-Басрий ҳақида Дорақутний: “Матрук” (тарк қилинган) иборасини қўллаган; Амр ал-Фаллас: “Бу киши ёлғончи, тўқима ҳадислар нақл қиларди”, деган. Аҳмад ибн Ҳанбал эса: “Биз Йаҳйо ал-Басрийнинг ҳадисларини ёқиб юбордик”, деган. Имом Суйуутий “ал-Лаъаалил маснууъа” китобида (1/272) Ибнул Жавзийнинг бу ҳадис ҳақидаги қарашига қўшилган. Ажлууний “Кашфул хафоо”да (2/214 №2123 ҳадис): “Бу сўз ҳадис бўлмаса ҳам маъноси тўғри”, деган.
